باج گیری عاطفی چیست؟
چقدر جملات زیر به گوش همۀ ما آشناست. اگر علاقه‌مند به روان‌شناسی باشید یا درمورد سلامتِ روابط مطالبی مطالعه کرده باشید، احتمالاً این سؤال برایتان پیش آمده است که باج گیری عاطفی چیست. جملاتی که با ايجاد «ترس از دست دادن»، «احساس گناه» و «احساس دِين» ما را به شکل خودِ مخرب و خودِ تحقيرگر وادار به چشم‌پوشی از خواسته‌ها و نظرات خود به نفع تأمین نظر ديگران و کسب رضايت و راحتی آن‌ها می‌کند. باج‌گیری (باج گیری عاطفی) توسط هر کسی که می‌تواند اين احساسات را در ما زنده کند ممکن است انجام شود.
- اگر باهاش ازدواج کنی بايد دور ما رو خط بکشی. تو ديگه بچه من نيستی.
- بايد از خودت شرم کنی، بچه‌های مردم رو ببين، خودت رو ببين.
- بدون من به هيچ‌جا نمی‌رسی خيالت تخت.
- به اين هم می‌گن برادر‌ـ‌خواهری؟ همچين به بچه‌ات و همسرت چسبيدی که انگار زير بوته بزرگ شدی.
- به خاطر تو پدرت رو تحمل کردم، نخواستم بهت بگن بچه طلاق حالا اين دستمزدمه؟ بدون پرسيدن نظر من می ری برای خودت پارتنر انتخاب می‌کنی.
- تو زير دِين منی.
- تو که وضعت خوبه يه کمکی به من بکن. بدجور خُمارم، جای دوری نمی‌ره .
- بشکنه دستی که نمک نداره.
- خلايق هرچه لايق.
- مگه قبل از آشنايی با من کی بودی؟ من درستت کردم. حالا برای خودم شاخ و شونه می‌کشی؟
- می‌خوای با من دوست بمونی؟ بايد کاری کنی که بهت افتخار کنم. من دوست پسر/دختر اين‌جوری نمی‌خوام.
- يا کاری رو که می‌خوام انجام می‌دی يا پشت گوشت رو ديدی منو هم ديدی .
- يا من يا خانواده ات؟ يکی رو انتخاب کن.
- و…
چرا از عبارت باج گیری عاطفی استفاده می‌کنیم؟
هرگونه تهديد مبتنی بر عيان و بيان‌کردن امری مخفی و شخصی که منتهی به احتمال آسیب‌رسانی به فرد ديگری شود باج‌گیری است که همگان در ابعاد اخلاقی، اجتماعی، اقتصادی با آن آشنا هستند. اما چرا از واژۀ باج گیری عاطفی استفاده می‌کنیم؟ به دو دليل:
- دلیل انجام‌دادن کارهای مخالفِ ميل و نظر و خواستۀ باج‌دهنده ايجاد عواطف منفی سنگين خودمخربی است که باج‌دهنده را تحت فشار عاطفی، تعارض و جنگ درونی با خود قرار می‌دهد. ايجاد عواطف و احساسات ابزار باج گیری عاطفی است. اگر به جملات ابتدای اين متن توجه کنيد، می‌بینید که هرکدام از ما ممکن است پس از شنيدن يکی از جملات بالا از زبان غریبه‌های مظلوم‌نما يا آشنايان هميشه طلبکار، به‌ويژه افراد مهم زندگی‌مان، دچار احساس گناه يا دِين يا ترس از دست دادن شويم و برای رفع اين احساسات هر امتيازی بدهيم. امتيازاتی که باعث تخفيف يا تخريب تصمیم‌گیری‌های مستقل ما، کاهش احساسات مثبت نسبت به پذيرش خودمان يا خود ناکارآمدی عاطفی، اجتماعی و اقتصادی ما می‌شوند.
- آنچه باید مخفی بماند اتهام عاطفی است. همۀ اين کارها را می‌کنیم تا متهم به عواطف منفی، بی‌وفایی، قدرنشناسی، بی‌لیاقتی، بی‌عرضگی و مهم‌تر از همه بی‌عاطفگی نشويم.
می‌دانم که بسياری از شما نه‌تنها اين شرایط باج عاطفی را در سرگذشت و زندگی امروز خود به ياد می‌آورید بلکه عدۀ بسيار اندکی از شما صادقانه اعتراف خواهيد کرد که در مواردی باج‌گیر عاطفی بوده‌اید. اين وضعيت بسيار متداول و درعين‌حال ناسالم نيست. هر مظلومی، به‌عنوان سرکوب شده، ميل دارد تا روزی ظالم و سرکوبگر شود و هر باج‌دهندۀ عاطفی باج گیری عاطفی را به‌خوبی ياد خواهد گرفت.
انواع باج گیری عاطفی
مانند باج‌گیری معمولی، باج گیری عاطفی شامل تلاش فردی برای به دست آوردن چیزی است که از شما می‌خواهد. انواع باج گیری عاطفی و مراحل آن شامل موارد زیر است:
- تقاضا: ممکن است فرد به صراحت این را بیان کند: «به نظر من دیگر نباید با فلانی معاشرت کرد.»
- مقاومت: اگر نمی‌خواهید کاری را که آن‌ها می‌خواهند انجام دهید، احتمالاً مقاومت خواهند کرد.
- فشار: مردم هنوز نیازها و خواسته‌های خود را در روابط سالم بیان می‌کنند. در یک رابطۀ معمولی هنگامی که مقاومت نشان می‌دهید، طرف مقابل به‌طورکلی با کنار گذاشتن موضوع یا تلاش برای یافتن راه‌حل پاسخ می‌دهد. باج‌گیر شما را تحت فشار قرار می‌دهد تا خواسته‌های خود را برآورده کند.
- تهدید: باج گیری عاطفی می‌تواند شامل تهدیدهای مستقیم یا غیرمستقیم باشد: تهدید مستقیم: «اگر امشب با دوستانت بیرون بروی، وقتی برگردی اینجا نخواهم بود.» تهدید غیرمستقیم: «اگر نمی‌توانی امشب در زمانی که به تو نیاز دارم با من بمانی، شاید شخص دیگری بخواهد.»
- رعایت: مطمئناً نمی‌خواهید آن‌ها شما را تهدید کنند؛ بنابراین، تسلیم می‌شوید.
- تکرار: وقتی به طرف مقابل نشان می‌دهید که در نهایت قبول می‌کنید، او دقیقاً می‌داند که چگونه در موقعیت‌های مشابه در آینده بازی کند.
باج گیری عاطفی والدین
گاهی والدین باج‌گیر عاطفی می‌شوند. به‌دلیل اینکه والدین فرزندان خود را بزرگ می‌کنند و در طول سال‌های طولانی آن‌ها را حمایت می‌کنند. ممکن است چه در کودکی و چه در بزرگسالی فرزندان خود را مجبور به انجام‌دادن کاری کنند که می‌خواهند.
باج‌گیری عاطفی والدین اغلب آسیب‌زا است و به‌درستی تشخیص داده نمی‌شود و ممکن است فرزندان به‌راحتی این باج عاطفی را پرداخت کنند. گاهی نیز برعکس می‌شود و فرزندان از والدین خود باج گیری عاطفی می‌کنند.
چگونه با مهرطلبی و باج گیری عاطفی برخورد کنیم؟
اما چه کنيم نه با ديگران، بلکه با خود چه کنيم؟ چراکه هرکسی می‌تواند در زندگی ما مؤثر باشد؛ اما، هیچ‌کس مقصر نيست حتی خودمان هم مقصر نيستيم.
نکات ارائه‌شده درمورد مهرطلبی و باج گیری عاطفی بسيار دقيق و طويل است؛ اما، در حد وسع اين مطلب نکاتی را بیان می‌کنیم:
- فرق قائل شويد بين دوست‌داشتن و خود قربانی‌سازی. انسان سالم نه‌تنها خواهان قربانی‌کردن ديگری نيست بلکه مطلقاً تن به قربانی شدن خود نیز نمی‌دهد، به‌ويژه مراقب خود قربانی‌سازی باشيد.
- به خود و افراد مهم زندگی‌تان هميشه گوشزد کنيد که: «دوستت دارم اما مديونت نيستم». آنچه ديگران برای رشد و ارتقای ما انجام دادند، به‌ويژه والدين، قابل تقدير و تحسين است؛ اما، قابل دِين و بدهکاری نيست. ما هم بخش مهمی از تجربۀ والدبودن آن‌ها هستيم. با حضور ما در زندگی آن‌ها فرصت تجربۀ فرزندپروری و مادر‌پدری را پيدا کرده‌اند.
- در تحکيم و ارتقای روابط عاطفی‌ـ‌عشقی خود هوشمند و کوشا باشيد اما فراموش نکنيد: «هر آنچه مرا نکشد، قوی‌ترم خواهد ساخت». به‌راحتی رابطۀ عاطفی خود را از دست ندهيد؛ اما، بدانيد که بدون رابطۀ عاطفی هم حيات شما نه‌تنها ادامه پيدا خواهد کرد بلکه اگر هوشمند باشيد، هميشه فرصت مجددی برای ايجاد رابطۀ عاطفی ملايم و مداوم بهتری هست.
- دو رفتار در روابط بين فردی، به‌ويژه در روابط عاطفی‌ـ‌عشقی، نشان‌دهندۀ درماندگی است: التماس و نفرين. رابطه‌ای که به يکی از اين دو وضعيت رسيد را بدون هیچ‌گونه احساس ترس از دست دادن يا سريعاً متعادل کنيد يا از آن خارج شويد.
- فراموش نکنيد: «تغيير از من آغاز می‌شود.» همان طور که انتظار داريد ديگران از شما انتظار خود قربانی‌سازی نداشته باشند، بايد انتظار خود از ديگران را هم به حداقل برسانيد. مراقب باشيد خودتان باج‌گیر عاطفی نشويد.
- باتوجه‌به حضور تک نوبتی شما در هستی، بدانيد که زندگی فرصت دست‌گرمی نيست. بازی ترس و دِين و گناه را کنار بگذاريد. اين بازی زودتر از آنچه فکر می‌کنید سهم شما از هستی را بی‌معنی خواهد کرد.