مقدمه
وقتی این پرسش به میان می آید که ” گفتار درمانی چیست؟ ” احتمالا به یاد لکنت زبان یا مشکل در تولید حرف “س” میوفتیم. اگرچه این دو اختلال نیز جزو حیطه ی فعالیت گفتاردرمانی می باشند ولی طیف فعالیت بسیار گسترده تری دارد.
و یا خیلی پیش آمده است که افراد بعد از شنیدن نام گفتاردرمانی، به این فکر می کنند که این رشته افراد را با گفتار، درمان می کند و حتما مانند روانشناسی است. در حالی که در این رشته، گفتار را درمان می کنند! یعنی هر مشکلی که در گفتار باشد مورد ارزیابی و درمان قرار میگیرد. بیایید نگاهی دقیقتر به این رشته، حیطه فعالیت و… بیاندازیم و به این سوال که گفتار درمانی چیست؟ پاسخ کاملی ارائه بدهیم.
گفتاردرمانی چیست؟
گفتار درمانی یا پاتولوژی گفتار و زبان یکی از شاخه های توانبخشی می باشد که به آسیب شناسی اختلالات مربوط به گفتار و زبان می پردازد. در واقع گفتار و زبان (در ادامه به تفاوت گفتار و زبان نیز پرداخته ایم) بخش بسیار مهمی از ارتباط برقرار کردن با دیگران است.
از دیگر رشته های توانبخشی میتوان به فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتوپدی فنی ، شنوایی شناسی و بینایی سنجی اشاره نمود. هدف کلیه افرادی که در حیطه توانبخشی فعالیت می کنند، استفاده از بالاترین توانایی ممکن از فرد توانخواه در جهت بهبود شرایط زندگی شخصی و اجتماعی فرد است. بنابراین گاهی هدف، درمان کامل فرد توانخواه نیست؛ بلکه تلاش برای استفاده از تمامی توانایی های فرد به بهترین شکل ممکن است.
گفتار درمانگر کیست؟
گفتار درمانگر کیست؟
گفتاردرمانگر یا پاتولوژیست گفتار و زبان کسی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با گفتار و زبان و بلع می پردازد. در واقع گفتاردرمان، ارتباط درمانگر است. همانطور که گفته شد بخشی از ارتباط، صحبت کردن است. ما می توانیم با خواندن و نوشتن، زبان بدن، حالات چهره ای و حتی با تماس چشمی با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم.
پس فعالیت گفتاردرمانگر منحصر به “صحبت کردن” نیست چرا که برای خیلی از افراد پیش می آید که به دلیل آسیب های مغزی یا آسیب اندام های صورت (مثل قطع عضو یا فلجی عضله زبان) قادر به صحبت کردن نیستند ولی نباید این افراد را از ارتباط برقرار کردن محروم کرد.
در اینجا لزوم ارتباط برقرار کردن حتی با روش های جبرانی مشخص می شود. همچنین در برخی موارد که فرد در روش های ارتباطی دیگری به جز صحبت کردن مثل زبان بدن، تماس چشمی و… ضعیف است میتواند به گفتاردرمانگر مراجعه کند.
همینطور به دلیل آشنایی تخصصی با فیزیولوژی و آناتومی اندام های زبان ، دهان ، حلق ، حنجره و … در حیطه بلع نیز فعالیت می کند و به نوزادان یا بزرگسالانی که در بلعیدن و غذا خوردن مشکل دارند کمک می کند.
گفتار درمانگر با توجه به مشکل مراجعه کننده می تواند با متخصص مغز و اعصاب، متخصص اطفال، متخصص گوش و حلق و بینی، روانپزشک، روانشناس، شنوایی شناس، کاردرمانگر ذهنی و جسمی ، فیزیوتراپیست، معلم مدرسه (برای کودکانی که به مدرسه می روند)، و پرستار (درصورت حضور در بیمارستان) در ارتباط باشد و درمانی چندجانبه برای تاثیرپذیری هرچه بیشتر ارائه کند.
همچنین در بسیاری از موارد علاوه بر درمان مستقیم بیماری فرد، به اصلاح و بهبود محیط زندگی فرد می پردازد تا شرایط مساعدتری برای بهبود فرد به وجود بیاید. به طور مثال کودکی که دارای لکنت است با مشاوراتی که به مادر و معلم مدرسه ی او داده می شود می توان شرایط بهتری برای درمان سریعتر لکنت به وجود آورد.
تفاوت گفتار و زبان چیست؟
تفاوت گفتار و زبان چیست؟
در واقع زمانی که ما صحبت میکنیم بخشی از فرایند صحبت کردن در مغز ما اتفاق می افتد (به طور مثال انتخاب کلمات، جمله بندی کردن و…) که این فرایند ذهنی، زبان است و بخشی هم توسط ریه، عضلات حنجره، لب، عضله زبان و… باعث تولید صدا و کلمات می شود که این بخش همان گفتار است.
می توان گفت گفتاردرمانگر به اختلالات زبانی که بخشی از فرایندهای مغزی است و اختلالات گفتاری که بخشی از عملکرد اندام های سر و صورت است، می پردازد. همچنین حیطه ی بسیار مهم دیگری که در آن فعالیت می کند “بلع” می باشد. در بخش زیر میتوانید حیطه های فعالیت گفتار درمانگر و اختلالاتی که به ارزیابی و درمان آنها می پردازد را مشاهده فرمایید:
حیطه فعالیت:
لکنت زبان
اختلالات تلفظی و تولیدی
اختلالات صوت (صدا)
اختلالات یادگیری
آسیب شنوایی
آفازی (زبان پریشی)
گفتار فلجی
ارتباط مکمل و جایگزین
شکاف کام و لب
بیش فعالی
اوتیسم
کم توانی ذهنی
بلع
نکته حائز اهمیت در درمان این اختلالات، مداخله زود هنگام و به هنگام می باشد! برای مثال می توان از اختلالات خواندن و نوشتن در مدرسه، با مداخله زودهنگام در سنین پیش از مدرسه جلوگیری کرد یا از شدت آن کاست. اگر توجه کرده باشید کودک هنگام دیکته نویسی هر حرف را بلند بلند می گوید و مینویسد، حال آن کودکی که حرف “ر” را “ی” تلفظ می کند احتمالا در دیکته نویسی کلماتی که دارای حرف “ر” هستند دچار مشکل می شود و آنها را “ی” می نویسد چون همانطور هم آن را تلفظ می کند.
چه کسانی به گفتاردرمانی نیاز دارند؟
به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتاردرمانی دارد. البته در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود.
افراد دارای لکنت، افراد دارای مشکلات تلفظی، افراد اوتیستیک (اوتیسم) ، افراد کم توان ذهنی، افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند، افراد دیزآرتریک و آپراکسیک، افراد دارای مشکلات شنوایی، افراد دارای شکاف کام و لب، افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته) ، افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن، کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان هستند و دیر به صحبت کردن می رسند، افرادی که پس از صدمات مغزی (مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی، دمانس و…) دچار مشکلاتی در حیطه گفتار و زبان و بلع شده اند، بیماران MS، بیماران پارکینسون، بیماران ALS، افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند، نوزادانی که نارس هستند یا دچار یک بیماری خاص هستند و در مکیدن و بلع شیر مشکل دارند، کودکان دارای بیش فعالی، افراد دارای سندروم داون و برخی سندروم های دیگر مانند سندروم ویلیامز و … باید جهت ارزیابی و درمان به گفتاردرمانگر مراجعه کنند.
مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتاردرمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.
گفتار درمانی در کودکان
گفتاردرمانی در کودکان
دوران نوزادی و کودکی دوران بسیار حساسی است! اختلالاتی که در این دوران پدید می آیند در صورتی که درمان نشوند و اثرات آنها عمیق شود ممکن است در آینده بسیار دشوار شوند. از طرفی به دلیل انعطاف پذیری مغز می توان بسیاری از این اختلالات را راحت تر و سریعتر و با اثربخشی بیشتر درمان کرد.
اغلب مشکلاتی که در گفتار و زبان پیش می آیند ریشه در مغز دارند. این اختلالات می توانند در نتیجه ی مشکلات متابولیک، ژنتیک، سندورم ها، ضربه و آسیب به مغز و حتی در نتیجه ی عادت های نادرست یا شیوه های تربیتی والدین ایجاد شوند. لذا اهمیت درمان مستقیم و همینطور مشاوره به والدین جهت بهبود شیوه ی تربیتی والدین مشخص می شود.
بسیار دیده می شود که والدین با وجود مشکلات گفتاری کودکشان (به طور مثال کودکی که در ۴ سالگی از لحاظ صحبت کردن در سطح کودک یک ساله است) این موضوع را نمی پذیرند. و خود را اینطور توجیه می کنند که خودشان هم دیر به صحبت کردن رسیده اند!
توجه داشته باشید که وراثت مسئله ی مهمی در رشد کودکان است ولی با تاخیر در درمان فرصت بهبود بیشتر را از کودکان می گیریم. همانطور که می بینید و در بخش بعدی نیز قابل مشاهده است بسیاری از این اختلالات در نتیجه ی درمان نشدن به دوران بزرگسالی می رسند و کودک در این چند سالی که همراه با اختلال زندگی کرده است آسیب های روحی و روانی زیادی را متحمل می شود. اگر با رشد به صورت طبیعی همه درمان می شدند که هیچ بزرگسالی همراه با اختلال وجود نداشت!
لذا پیشنهاد ما این است که حداقل جهت ارزیابی به گفتاردرمانگر مراجعه نمایید. گفتار درمانگر سابقه ی خانوادگی و تمام مسائل مورد نیاز را بررسی کرده و اگر نیاز به مداخله درمانی وجود داشت برنامه ی درمانی مناسب را به شما ارائه دهد و اگر هم مشکلی در رشد کودک وجود نداشت می توانید با خیالی آسوده تر به تربیت کودک خود بپردازید.
گفتار درمانی در بزرگسالان
گفتار درمانی در بزرگسالان
همانطور که به اختلالات مختلف اشاره شد، بسیاری از این مشکلات ممکن است در بزرگسالان ایجاد شده و یا از دوران کودکی همراه آنها باشد. مثل بزرگسالانی که از کودکی در تلفظ صداهای مختلف مشکلات آشکاری داشته اند و در بزرگسالی نیز آنرا به همراه دارند. و یا موضوع لکنت که از کودکی با فرد همراه بوده به شرایط اجتماعی او بسیار آسیب میزند. و بسیاری از اختلالات دیگر مانند مشکل در صدا، بلع، ارتباط برقرار کردن و…
یکی از دلایل اهمیت درمان در بزرگسالان، این است که اگر قرار بر این بود که مشکلات در طول رشد از دوران کودکی خود به خود درمان می شدند پس دیگر کسی در بزرگسالی نباید مشکل داشته باشد! در این دوره بدلیل اینکه افراد خود را برای مسئولیت های اجتماعی و کسب شغل آماده می کنند مهم است که مشکل گفتاری و ارتباطی نداشته باشند.
به طور مثال شخصی که دارای لکنت است مشکلات زیادی را در کسب شغل، ارتباط روزانه، ازدواج و حتی خرید کردن از یک مغازه را داشته باشد. پس بسیار اهمیت دارد که فرد جهت دریافت برنامه ی درمانی مناسب به گفتاردمانگر مراجعه کند.
چه زمانی به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟
چه زمانی به گفتار درمانی مراجعه کنیم؟
زمان مراجعه به گفتاردرمانی با توجه به سن و اختلال مربوطه متفاوت است. اما باید به “زمان طلایی” توجه ویژه ای داشت، یعنی فردی که به درمان نیاز دارد در سریعترین زمان ممکن باید درمان وی شروع شود.
به طور مثال شخصی که در اثر سکته مغزی توانایی صحبت کردن را از دست داده است باید به سرعت درمان وی شروع شود، چرا که مانند تمام بیماری های دیگر، هرچه زودتر درمان را شروع کنیم بیشتر به نتیجه خواهیم رسید.
در انتها نکاتی که بیان می شود را در نظر داشته باشید:
گفتاردرمانی یک راه حل سریع نیست. این کار نیاز به تمرین مداوم در طی ماهها یا حتی سالها دارد.
انتخاب مرکز کلینیک گفتار درمانی مناسب که تجربه کار با بچه هایی، با موضوع کودک شما را داشته باشند، مفید است.
انجام تمرینات پیوسته در خانه بعد از برگزاری کلاس ها، می تواند گفتار درمانی را موثرتر کند.
نشانه ها : گفتار درمانگر گفتاردرمانی
بهترین تمرینات گفتار درمانی برای کودکان
گفتار درمانی
فیزیوتراپی و گفتار درمانی در خیابان دولت
فعالیت های گفتاری و تمرینات در بخش گفتار درمانی
هر یک از تمریناتی که ما به اشتراک می گذاریم، کودک را درگیر و تحریک می کند.
فلش کارت ها
چند فلش کارت در مقابل کودک خود قرار داده و از او بخواهید که آنچه را که میبیند، سریعا بخواند و بیان کند.
با چند کارت شروع کنید و تعداد تصاویر را به سرعت افزایش دهید.
اگر فرزند شما با کلمات خاصی مبارزه کند، شما درک می کنید که در آن موضوع بایستی زمان بیشتری را سرمایه گذاری کنید.
کارت های مخصوص کودکان سوالات ساده ای را برای کودک شما به همراه دارد ، یک کارت را انتخاب کنید و به آرامی یک مکالمه در مورد آن آغاز کنید.
این استراتژی ممکن است به ایجاد یک مکالمه ی خوب با فرزند شما بیانجامد .
سؤالاتی مانند :”الان دوست داری چه هدیه ای بگیری ؟” ،
“اگر می توانستی یک چیز را در مورد مدرسه تغییر دهی، این چه چیزی است؟”
تمرین با آیینه: تمرین با آیینه بهترین تکنیک گفتار درمانی در منزل
آیینه، میتواند یه انعکاس عملی از صحبت کردن برای کودک باشد.
اغلب کودکان طرز صحیح استفاده از دهان برای ادای صحیح کلمات را نمیدانند.
صحبت کردن در مقابل یک آینه، کمک می کند تا یک کودک ببیند چگونه دهان خود را در هنگام ساخت این صدای خاص، حرکت دهد.
در مقابل آینه ایستاده و هر صدا را برای کودک خود تولید کنید ؛ سپس، به آنها کمک کنید تفاوت ها را از طریق آینه تشخیص دهند.
لی لی بازی کنید: تکنیک های عالی گفتار درمانی برای کودکان
این بازی، باعث می شود کودک شما ۹ بار کلمه تکرار کند با کلماتی که می خواهید فرزندتان را تمرین دهید ،شروع کنید.
یک زمین لی لی با ۹ شماره ترسیم کنید و هربارکه کودک میخواهد بازی کند ، یک کلمه را به او بگویید تا با هر بار پریدن آن را تکرار کرده و بازی کند.
دور جدید را با کلمه جدید آغاز کنید.
شما می توانید با کلمات کمتری شروع کنید و آنها را به تدریج افزایش دهید هنگامی که آنها با گفتن کلمات به درستی بازی را کامل می کنند.
آنها را با هدیه ای خوشحال کنید این کار اعتماد به نفس کودک را افزایش می دهد.
توپ بازی کنید ( استپ هوایی )
توپ را برای کودک خود پرتاپ کرده و هربار یک کلمه را بگویید که کودک شما نیز آن را تکرار کند.
توپ بازی یکی از روش های آموزش گفتار درمانی به کودکان
پیاده روی
اگر در جایی با بچه خود راه می روید، برای هر تکرار درست کلمه ، یک قدم به جلو بردارید.
میتوانید این کار را در پارک یا مسیر های مختلف دیگر انجام دهید.
علاوه بر بازی کردن با فرزندتان، فرزندان شما نیاز دارند که ماهیچه های دهان خود را نیز ورزش دهند.
تمرینات حرکتی دهانی در گفتار درمانی
تمرینات حرکتی دهانی به استفاده از عضلات درون دهان، از جمله لب ها، گونه ها، فک و زبان اشاره می کند.
تمام این قسمت ها به عضلاتی متصل می شوند که می توانند قوی یا ضعیف باشند، هماهنگ یا غیر هماهنگ باشند.
ما نیاز به مهارت های حرکتی دهانی بسیار قوی داریم ، تا بتوانیم صحبت کنیم، بخوریم ببلعیم و یا بنوشیم.
در ادامه این بخش از نمناک، تمرینات حرکتی دهانی مختلفی که برای بچه هایتان برای راحتی در خانه انجام می شود، را بیان میکنیم.
حرکات لب
این حرکات ، لب را برای یک ورزش عالی برای بچه ها آماده میکند.
بگو، اوو، سپس eee ترکیب “oo-e”.
همه این صداها ، الگوهای مختلف حرکتی دارند.
از کودک بخواهید که لبخند بزند، آرام بگیرد و تکرار کند کودک در حالی که لب ها را باز نمی کند، می تواند گونه های خود را باد کند.
همینطور میتواند یکی از لپ های خود را باد کرده و دیگری را عادی نگه دارد و این کار را تکرار کند همین کار را با لبهای بالا و پایین نیز میتوان انجام داد.
برای نوشیدن از کودک خود بخواهید به جای لیوان از نی استفاده کند.
برای آموزش گفتار درمانی به کودکان از حرکات لب کمک بگیرید
حرکات زبان: چند حرکت چرخشی برای زبان
از کودک خود بخواهید چند صدای زبانی را تمرین کند ، مانند :
ت ت ت ت ت
د د د د د د د
پ پ پ پ پ
بگو “برو” با اغراق
از کودک خود بخواهید زبانش را بیرون و معلق نگه دارد و سپس با قرار دادن روی لب یا دندان، به آن استراحت دهد.
حرکات زبان و لب برای آموزش گفتار درمانی به کودکان بسیار پر اهمیت هستند
حرکات گونه
شما می توانید عضلات گونه ی کودک را با این حرکات تقویت کنید.
از کودک خود بخواهید که لب های خود را بسته و گونه های خود را منقبض کند .
یک “o” را با لب ساخته و دهان را به صورت دایره ای حرکت دهد و مجددا تکرار کند.
برای نوشیدن آب از نی استفاده کند.
حباب بسازید
از کودک خود بخواهید بادکنک باد کند.
این کار علاوه بر کنترل تنفس به تقویت عضلات صورت و لب ها نیز کمک میکند .
ساز دهنی بزنید
نواختن ساز دهنی، به کنترل تنفس و فشار لب ها کمک میکند.
اگر کنترل تنفس کودک شما ضعیف است ، از او بخواهید صدای قویتری با ساز دهنی ایجاد کند واگر لب های او ضعیف است ، بر نواختن نت ها در زمان های مختلف تمرکز کنید.
ساز دهنی و کمک به کودکان در گفتار درمانی
کره بادام زمینی یا یک خوردنی شیرین خوشمزه
چه کسی کره بادام زمینی را دوست ندارد؟
به اطراف لب های کودک خود بمالید تا آنها را لیس بزند ، کره را از یک گوشه به سمت دیگر مالیده تا زبان از یک طرف به سمت دیگر حرکت کند.
علاوه بر این فعالیت ها، شما می توانید بچه خود را تشویق به گفتگو و صحبت کردن در جمع کنید.
فعالیت های گفتاری متناسب با سن در اینجا برخی از فعالیت هایی که می توانید در خانه امتحان کنید را بیان میکنیم.
به یاد داشته باشید که بچه ها به طور طبیعی صحبت می کنند و بنابراین نیاز به تحریک بیش از حد نیست.
این فعالیت ها ، ممکن است تنها در صورتی انجام شود که کودک آنها را دوست داشته باشد پس کودک را مجبور نکنید این فعالیت ها را انجام دهد.
از تولد تا ۲ سال
در این سن، کودک نمیتواند حرف بزند، اما صداهای دیگر را میسازد.
از این رو ، نمیتوانید بدانید که آنها نیاز به درمان های گفتاری دارند یا خیر.
اگر می خواهید نوزادتان را تشویق کنید تا صداها یی را بسازد ، می توانید تمرینات زیر را انجام دهید.
صدایی مانند با ، ما ، دا ، را بسازد در نهایت، کودک شما ممکن است آنها را تکرار کند.
پس از هر بار که کودک شما یک صدایی را میسازد به او پاسخ دهید تا کودک بیش از پیش به ساختن صداهای بیشتر علاقه مند شود.
به کودک دست زدن را بیاموزید
هنگام حمام کردن، قدم زدن یا تغذیه با کودک خود صحبت کنید شما می توانید در مورد هر چیزی صحبت کنید از حرکات مانند تکان دادن و اشاره کردن استفاده کنید.
با کودک ، در مورد صداهای حیوانات صحبت کنید، مانند: ”سگ می گوید:” هاپ “.
از ۲ تا ۴ سال
با وضوح صحبت کنید تا کودک آن را از شما یاد بگیرد آنچه که کودک شما صحبت می کند را تکرار کنید، تا کودک شما بداند که متوجه صحبت او میشوید به کلماتی که او میگوید، از خودتان کلماتی اضافه کنید.
مانند: آب انبه ؟ من آبمیوه دارم .
من آب انبه دارم. آب انبه میخوای؟
هنگامی که با کودک خود صحبت میکنید، از کلمات خوب و مخصوص سنین بالا استفاده کنید.
به کودک خود کمک کنید، تا سوال کند و پاسخ دهد ، گاهی با او بازی بله و خیر انجام دهید.
ممکن است به جملاتی از قبیل، من میتوانم پرواز کنم ، درخت میتواند صحبت کند و … برخورد کنید که باز هم با بله و خیر جواب دهید.
اشیایی را در یک جعبه قرار داده و از کودک خود بخواهید یکی از آنها را از جعبه بیرون آورده و نام آن را بگوید و همینطور طرز استفاده از را بیان کند.
شما ، همچنین می توانید از اسباب بازی های مخصوص برای صحبت کردن و کتاب های آموزش گفتار درمانی نیز، استفاده کنید.
برای شروع گفتار درمانی عجله نکنید به آنها فرصت دهید تا مهارت های صحبت کردن خود را بهبود ببخشند.
شما باید در حالی که به کودک کمک می کنید تا صحبت کند، صبور و مثبت نگر باشید.
کودکان ، هنگامی که والدینشان با آنها همدردی می کنند بیشترین بهره را می برند.