نوروفیدبک

نوروفیدبک به روشی اطلاق می‌شود که در آن، اطلاعات عصبی به دستگاه عصبی مرکزی (CNS) افراد بازخورد داده شده و تلاش می‌شود تا آنها بیاموزند چگونه کارکرد مغزی خودشان را اصلاح نمایند. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی‌سازی عاملی استوار است. ما در حالت عادی قادر به کنترل و تغییر امواج مغز خود نیستیم؛ زیرا نسبت به این امواج آگاهی نداریم. در روش درمانی نوروفیدبک، سعی می‌شود تا این آگاهی از طریق ارائه بازخوردهای (فیدبک‌های) بسیار سریع (چند هزارم ثانیه پس از وقوع) به فرد ایجاد شود. همچنان که این تمرین ادامه می‌یابد، مغز یاد می‌گیرد که چگونه به تولید بیشتر امواجی بپردازد که منجر به عملکرد بهتر می‌شود. اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه نوروفیدبک تنظیم می‌نماید.

از نوروفیدبک می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش فعالی/کمبود توجه ADHD، صرع، میگرن، اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، اختلالات خواب، ناتوانی‌های یادگیری و … استفاده نمود.

نوروفیدبک در واقع نوعی بیوفیدبک است که با استفاده از نمایش امواج مغزی “EEG “Electroencephalography یا “HEG “Hemoencephalography در لحظه (Real Time) فعالیت مغز را تشریح و خود تنظیمی را به فرد آموزش می‌دهد. EEG نوروفیدبک با استفاده از سنسورهایی که روی سر قرار می‌گیرند امواج مغزی را اندازه گرفته و بنا بر هدفی که از پیش تعیین شده است، دامنه امواج مغزی، درجه هم‌نوسانی و یا اختلاف فاز آماج تغییر قرار می‌گیرند؛ در حالی که HEG نوروفیدبک از سنسورهای نور مادون قرمز برای اندازه‌گیری جریان خون مغز و تنظیم آن استفاده می‌کند. این روش تحت عنوان نوروتراپی، نوروبیوفیدبک و همچنین آموزش مغز شناخته می‌شود.

تاریخچه نوروفیدبک:

همه چیز در سال‌های دهه ۱۹۶۰ شروع شد. دکتر باری استرمان Barry Sterman، محقق دانشگاه UCLA کالیفرنیا، مشغول به انجام تحقیقاتی درباره فعالیت عصب شناختی مرتبط با خواب بود که در خلال آن موفق به کشف امواج ۱۴ هرتز در EEG مغز گربه‌های مورد آزمایش گردید. این امواج با کاهش تنش عضلانی در گربه‌ها ارتباط داشتند و بعدها نام SMR به خود گرفتند. دکتر استرمان و گروهش به تحقیقات خود ادامه دادند تا ببینند آیا گربه‌ها در ازای دریافت پاداش، تولید امواج SMR در مغز خود را افزایش می‌دهند یا خیر. پاسخ مثبت و نتیجه رضایت‌بخش بود. به دنبال آن دکتر استرمان هدایت تحقیقاتی را برای NASA برعهده گرفت که در آن به ارزیابی سمی بودن سوخت موشک پرداخت (افرادی که در معرض سوخت قرار می‌گرفتند دچار حالات استفراغ، سردرد، افزایش دم و بازدم (هواگیری)، توهم و تشنج می‌شدند).

دکتر استرمان گربه‌ها را در معرض مقدار زیادی سوخت قرار داد و در آن‌ها حالات استفراغ، سر و صدا، افزایش هواگیری، بزاق آوری، حملات تشنجی و مرگ را به دنبال هم مشاهده کرد. اما یک گروه از گربه‌ها واکنش دیگری نشان دادند که باعث تعجب گروه تحقیق شد. آن‌ها توانستند وقوع حملات را در دوز بیشتری نسبت به دوز قابل تحمل برای گربه‌های دیگر متوقف کنند. گروه با مراجعه به سوابق گربه‌ها دریافتند که این گروه از گربه‌ها پیش از این طی مطالعه خواب، تحت آموزش SMR قرار گرفته بودند. دکتر استرمان تحقیقات خود را روی انسان و در مورد بیماران مبتلا به صرع ادامه داد. او تاکنون مقالات زیادی درباره استفاده از نوروفیدبک نوشته است.

تاکنون هیچ گونه عوارض و اثر منفی ناشی از نوروفیدبک گزارش نشده است. تنها موردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که نوروفیدبک نتواند تغییری در علائم بیماری به وجود آورد. همچنین مصرف همزمان دارو با نوروفیدبک نیز عوارض بدی ندارد و با توجه به مدت طول درمان نوروفیدبک می‌توان به مرور با توجه به نظر پزشک مربوطه میزان دارو را کاهش داد.

انواع روش‌های نوروفیدبک:

در سال‌های اخیر انواع مختلفی از نوروفیدبک معرفی شده‌اند که می‌توان به ۶ نوع زیر دسته‌بندی نمود:
۱- EEG Neurofeedback: رایج‌ترین نوع نوروفیدبک است و امواج سطحی ثبت و تحلیل و بر اساس دامنه آن‌ها مشخصی فیدبک ارائه می‌شود.
۲- Slow Cortical Potential Neurofeedback: بر روی فرکانس‌های خیلی پائین (زیر یک هرتز) کار تحلیل و فیدبک انجام می‌شود. برای درمان بیش‌فعالی/نقص توجه و به ویژه صرع می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
۳- HEG Neurofeedback: فیدبک بر اساس جریان خون اطراف مغز ارائه می‌شود. این روش برای درمان میگرن، نقص توجه (ADD) و افسردگی اثربخشی بسیار محسوسی داشته و می‌تواند درمان موثرتری را ارائه کند. همچنین باعث کاهش تعداد جلسات تا «نصف» می‌گردد.
۴- Z-Score Neurofeedback: مبتنی بر روش اول نوروفیدبک است اما ارائه فیدبک بر اساس دیتابیس جامعه نرمال انجام می‌گیرد که از افزایش یا کاهش بیش از حد فعالیت امواج مغزی پس از جلسات نوروفیدبک جلوگیری می‌کند.
۵- LORETA Neurofeedback: لورتا نوروفیدبک که به نوروفیدبک عمقی نیز شناخته می‌شود بر اساس منشأ تولید امواج مغزی فیدبک را ارائه می‌کند.
۶- fMRI Neurofeedback: میزان فعالیت هر بخش از مغز را با استفاده از دستگاه MRI بررسی و فیدبک ارائه می‌شود. این روش هنوز در مرحله تحقیقات است.